Reizen vanuit je stoel: Virtual Reality in het verpleeghuis

In een kano glijdt u door het rimpelloze water. Links en rechts ziet u de enorme rotsformaties van de Grand Canyon. Vleermuizen scheren laag over uw hoofd.  Bent u op vakantie? Nee, maar zo voelt het wel. Even later staat u in een adembenemend besneeuwd winters berglandschap en weer een paar minuten later stijgt u op in een luchtballon boven een spiegelend bergmeer. Maar....  niets van dit alles is echt. U bent in een wereld die in de computer is gemaakt. Door een bril op te zetten, komt u daarin terecht. Ook vanuit een rolstoel of leunstoel. Welkom in de wereld van de Virtual Reality (VR).

Normaal gesproken worden deze nepwerelden in de computer gemaakt voor jongeren. Ze pakken hun spelcomputer en gaan met elkaar 'gamen'; elkaar achterna zitten in een verlaten stad, of in snelle auto's rondrijden op een racecircuit. Maar, zo dacht Han Dols van het Nederlandse HumanXR, waarom maken we geen werelden voor mensen die aan huis gekluisterd zijn?

Waar hebben ouderen behoefte aan? Dols vroeg deskundigen om met hem mee te denken. Hij had daarbij vooral de mensen in het verpleeghuis in gedachten. Mensen die niet of nauwelijks meer buiten komen, bijvoorbeeld. Of mensen die pijn hebben, die ze graag even willen vergeten. En vooral: mensen die te weinig bewegen. Dols wil hen weer even middenin 'de arena van het leven' kunnen plaatsen. Vijftien 'werelden' heeft HumanXR nu af. Vijftien Virtual Reality ervaringen die speciaal zijn geselecteerd en ontworpen om het welbevinden en de gezondheid van ouderen te bevorderen.  Een aantal zorginstellingen (Vivantes, Proteion, Land van Horne en Groenhuysen) gaat hiermee aan de slag.

Om in beweging te komen werken de VR-werelden erg goed. Om de luchtballon te laten stijgen, moet de gebruiker zijn handen in de lucht steken, bijvoorbeeld. En ook om muziek te maken op de xylofoon, worden armen en handen flink gebruikt. Zittend lopen en zelfs zittend fietsen hoort tot de mogelijkheden. Maar Dols zag ook veel ontroering en stil geluk. Bijvoorbeeld bij de mevrouw die tijdens haar huwelijksreis voor het laatst in de bergen was, en nu weer besneeuwde bergtoppen zag. Of bij die andere mevrouw die in het Louvre kon rondlopen en daar het beroemdste schilderij van de wereld - de Mona Lisa - kon bewonderen. Virtual Reality kan door de afleiding ook pijn verlichten, zo blijkt uit veel internationale studies. Recent onderzoek toont bovendien aan dat het gebruik van VR veelbelovend is bij verbetering van aandacht, de uitvoering van taken, en stimulering van geheugenfuncties.

In het verpleeghuis wonen veel mensen met dementie. Is zo'n wereld die niet echt is, niet heel verwarrend voor hen?  Dols: "Dit vakgebied onntwikkelt zich steeds verder, er is veel dat we nog niet weten. De zorgprofessional kan het beste inschatten welke ervaring het meest passend is. Dat is per persoon verschillend en het hangt ook af van wat je wilt bereiken." Daarom is de samenwerking met de verzorgenden zo ontzettend belangrijk: Zij weten dat mevrouw de Jong zo enorm van kunst geniet en dat meneer van Vliet zijn hele leven graag fietste, maar nu te veel pijn heeft om nog naar buiten te gaan. Wat zijn de nadelen? Kun je er bijvoorbeeld misselijk van worden? Dols: "Dat kan, maar dit gebeurt vooral bij het gebruik van slechte apparatuur.” 

Wat staat er op het wensenlijstje? Het liefst wil Dols er nog honderd werelden bij hebben, daaraan werkt hij hard door. Op zijn wensenlijst staat uiteraard nostalgie. Een oud huis, met spullen van vroeger waarin ouderen ongestoord kunnen ronddwalen. Een grammofoon met een grote toeter, een granieten aanrecht en een ouderwetse rookstoel. Een pomp in plaats van een waterkraan. Zorginstellingen kunnen een abonnement nemen op de VR-werelden voor ongeveer 6000 euro per jaar. Ze moeten dan wel eenmalig de computers en apparatuur aanschaffen. Daarvoor krijgen ze een groeiend aantal VR-werelden ter beschikking om hun bewoners blij te maken, in beweging te krijgen en isolement, verveling en pijn voor even op te heffen.