Wat is Alzheimer?

Gelukkig wordt er volop wetenschappelijk onderzoek gedaan. Wetenschappers zijn ervan overtuigd dat er binnen twintig jaar een doorbraak is in het voorkomen of genezen van Alzheimer. Onderzoek heeft in ieder geval al geleid tot meer kennis. Het mysterie van de ziekte van Alzheimer is in de loop der jaren steeds verder ontrafeld.

De Duitse neuroloog en psychiater Aloïs Alzheimer behandelde in het begin van de 20ste eeuw een jonge vrouw die geheugenproblemen had en verward overkwam. Na haar dood onderzocht hij haar hersenweefsel. Hij zag dat haar hersenen gekrompen waren en dat er abnormale eiwitten rond en in de hersencellen zaten: zogeheten plaques (opeenhopingen) en tangles (kluwen van vezels). Die verstoren de processen in de hersencel, zodat die afsterft.

"Een belangrijk inzicht. Maar de volgende grote ontdekking kwam pas tachtig jaar later", vertelt Dinant Bekkenkamp van Alzheimer Nederland. "In 1984 ontdekten wetenschappers welk eiwit verantwoordelijk is voor de plaques. Het ontstaat als een 'normaal' eiwit dat op een verkeerde manier wordt afgebroken. Waarom dat gebeurt is nog niet duidelijk."

Twee jaar later bleek dat het zogeheten tau-eiwit verantwoordelijk is voor de kluwen van eiwitvezels in de hersencellen. En in 1987 werd het eerste gen dat Alzheimer veroorzaakt gevonden. Een heel belangrijke doorbraak kwam uit eigen land. Onderzoekers van het Rotterdamse Erasmus MC vonden een verandering in een gen dat niet alleen een rol blijkt te spelen bij het ontstaan van de redelijk zeldzame frontotemporale dementie, maar ook bij de dodelijke spier- en zenuwziekte ALS.

Met de komst van allerlei scans zijn de mogelijkheden om de ziekte van Alzheimer vast te stellen verbeterd. Met een MRI-scan is bijvoorbeeld te zien of de hersenen zijn gekrompen. In 2004 werd het mogelijk om door middel van een PET-scan vast te stellen of iemand ophopingen van beta-amyloïd in de hersenen heeft. Voor het wetenschappelijk onderzoek was dat een grote sprong voorwaarts, want als nu een medicijn wordt getest, is meteen zichtbaar of het effect heeft.

In 2000 kwam in Nederland het eerste middel voor Alzheimer op de markt. Alzheimerpatiënten hebben minder acetylcholine in de hersenen, het stofje dat ervoor zorgt dat de zenuwcellen met elkaar kunnen communiceren. Dit medicijn gaat de afbraak ervan tegen. Bekkenkamp: "Helaas pakken de medicijnen niet de ziekte zelf aan, het is symptoombestrijding. Bovendien werken ze lang niet bij iedereen." Toch was de komst van dit medicijn hoopvol. Er was lange tijd geen enkel middel voor Alzheimerpatiënten. Maar het geeft ook aan hoe weinig we nog kunnen. Dementie is hier doodsoorzaak nummer drie en de enige ziekte in de top tien waarbij geen hoop is op genezing of vertraging van de ziekte.

Toch verschijnen de eerste lichtpuntjes. Bijvoorbeeld het onderzoek onder zestien personen met matig tot gevorderde Alzheimer die drie jaar lang een medicijn kregen geïnjecteerd tegen afweerstoornissen. Vier van de patiënten gingen in deze periode niet achteruit. Het is voor het eerst dat een medicijn de ziekte gedurende een langere periode tot stilstand brengt. Op dit moment worden zo’n vijftien medicijnen tegen Alzheimer getest bij patiënten. Hoewel de meeste daarvan in dit stadium nog afvallen, heeft Bekkenkamp hoop op een goede uitkomst. "We kunnen de diagnose steeds eerder stellen. Hopelijk kunnen sommige medicijnen de ziekte remmen of tot stilstand brengen voordat de hersenen te ernstig zijn beschadigd."

De wetenschap heeft zeven te beïnvloeden factoren gevonden, waarmee mensen hun risico op dementie en Alzheimer kunnen verkleinen. De risicofactoren zijn: te weinig bewegen, diabetes, overgewicht en hoge bloeddruk op middelbare leeftijd, roken, depressie en geestelijke inactiviteit.

"Dementie is in ons land de snelst groeiende doodsoorzaak. Er zijn nu 260.000 mensen met dementie en dat aantal zal verdubbelen als er niets gebeurt. Alzheimer Nederland werkt samen met andere organisaties aan het 'Deltaplan dementie'. Het bestaat uit drie onderdelen: meer wetenschappelijk onderzoek naar voorkomen en genezen, een Nationaal Dementie Register om de zorg te verbeteren en een online zorgportaal voor zorgverleners, patiënten en mantelzorgers", zegt Blom.

Zie ook: www.alzheimer-nederland.nl