Werkt geheugentraining bij dementie?

Maar liefst één op de vijf Nederlanders krijgt vroeg of laat dementie. Dementie is een verzamelnaam voor ruim vijftig ziektes, maar het overgrote deel van de mensen met dementie (zo’n 70 procent) heeft de ziekte van Alzheimer.

Het is een veelgestelde vraag: helpen geheugenspelletjes tegen dementie? De schrijvers van het boek Wat kun je doen aan dementie? zijn specialisten op het gebied van Alzheimer en dementie. Ze gaan uitgebreid op deze vraag in. Hieronder leest u hun belangrijkste bevindingen.

Er zijn verschillende vormen van geheugentraining. Met hersengymnastiek traint u een bepaalde taak. Geheugenspelletjes, kruiswoordpuzzels, breinkrakers, MAX Geheugentrainer, het zijn allemaal vormen van hersengymnastiek. Onderzoek geeft aan dat mensen met geheugenklachten geen voordeel hebben van deze spelletjes. Dit komt omdat de spellen zich richten op een bepaalde taak: vul de cijferreeks aan, los de woordpuzzel op, enzovoort. Als u zulke spelletjes vaak doet, wordt wordt u er vanzelf beter in. Maar die verbetering geldt alleenvoor het oplossen van deze spelletjes. Iemand die moeite heeft met het onthouden van een boodschappenlijstje, blijft daar moeite mee houden. Het geheugen dat u in het dagelijks leven gebruikt, verbetert niet door deze vorm van geheugentraining. Ook kunt u dementie niet voorkomen door geheugentraining te doen.

Een andere vorm van geheugentraining is de zogenaamde 'geheugenstrategietraining'. Hierbij traint u manieren (strategieën) om zaken te onthouden. Vaak gebeurt dit met een hulpmiddel: een telefoon, een computer, een agenda. Iemand die de boodschappen niet meer kan onthouden, kan een lijstje op papier maken en daarmee alsnog boodschappen doen. Iemand die zijn afspraken niet meer onthoudt, kan deze opschrijven in een agenda of op een kalender. Het heeft geen zin om iemand met (beginnende) dementie te vragen toch de boodschappen uit het hoofd te doen. Het onthouden van de boodschappen wordt dan een geheugentraining zoals hierboven beschreven en dus verbetert uw geheugen niet door zo’n training. Het geheugen gaat ook niet sneller achteruit als u een briefje gebruikt om dingen te onthouden.

Ezelsbruggetjes zoals T-V-T-A-S voor het onthouden van de volgorde van de Waddeneilanden (Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog) zijn ook een vorm van geheugenstrategietraining. Dat geldt ook voor de zogenaamde 'locatiemethode'. Hierbij neemt  u een makkelijk te onthouden route in uw hoofd, bijvoorbeeld de route van de voordeur naar de achterdeur. Op plekken langs deze route zet u de dingen die u moet onthouden. Dus: kaas bij de voordeur, melk bij de kapstok, eieren bij de deur naar de woonkamer, enzovoort. Uit onderzoek blijkt dat deze methode voor mensen met lichte geheugenproblemen goed werkt. Als de geheugenproblemen erger worden, werkt het helaas minder goed. Ezelsbruggetjes en de locatiemethode worden dan te ingewikkeld.

Mensen met dementie kunnen al doende leren. Zoals de patiënt in het verpleeghuis, die na enige tijd de route naar de uitgang of de eetzaal kent. Maar iemand met dementie leert niet van zijn fouten. Het is daarom belangrijk dat hij of zij tijdens het aanleren van een handeling geen fouten kán maken. Daarvoor is veel geduld nodig. Als u iemand met dementie wilt leren koffie te zetten, doet u dat in kleine stapjes. Elk stapje oefent u samen, net zolang tot het de ander lukt de stap foutloos te doen. Daarna volgt de volgende stap. Op deze manier wordt elke stap een automatisme. Een stappenplan - bijvoorbeeld in pictogrammen - kan de patiënt met dementie daarbij helpen en motiveren. Uit onderzoek blijkt dat mensen met dementie op deze manier dagelijkse kunnen aanleren. Dat is belangrijk, want dat vergroot het gevoel van eigenwaarde van iemand met dementie.

Bron: Wat kun je doen aan dementie? De effecten van medicatie, leefstijl, voeding en geheugentraining, door dr. Jurgen Claassen, prof. dr. Roy Kessels en dr. Petra Spies - uitgeverij Lannoo Campus, € 19,99.